دسته: اقتصاد انسان های اولیه برای تغذیه خود از حیوانات و گیاهان استفاده می نمودند آنها آتش را برای گرم كردن تعداد انسان ها و میزان منابع طبیعی در تعاون قرار داشت لذا انسان ها از نظر تهیه مواد غذایی و انرژی مورد نیاز مشكلی نداشتند
قیمت فایل فقط 11,700 تومان
فهرست مطالب
1- مقدمه...............................
2- تاریخچه پرداخت یارانه...............
1-2- تاریخچه پرداخت یارانه در ایران...
2-2- تاریخچه پرداخت یارانه در جهان....
3- هدف از پرداخت یارانه................
1-3- تخصیص بهینه منابع................
2-3- ثبات اقتصادی.....................
3-3- توزیع عادلانه درآمد...............
4- مواردی كه می بایست مشمول یارانه گردند
1-4- كالاهای حیاتی و استراتژیك.........
2-4- صنایع نوپا.......................
3-4- كالاهای عمومی.....................
4-4- صنایع با هزینه ثابت بالا..........
5-4- صنایع راكد.......................
5- بررسی میزان كارایی یارانه پرداختی...
6- یارانه پرداختی به حامل های انرژی در هر یك از بخش ها
7- طبقه بندی یارانه در حسابهای ملی.....
8- روش های پرداخت یارانه...............
1-8- روش های پرداخت یارانه از نظر مصرف كنندگان یارانه
2-8- روش های توزیع یارانه.............
3-8- روش های پرداخت یارانه از نظر مشمول یارانه بر واحد یا بهاء كالا............................
انسان های اولیه برای تغذیه خود از حیوانات و گیاهان استفاده می نمودند. آنها آتش را برای گرم كردن تعداد انسان ها و میزان منابع طبیعی در تعاون قرار داشت لذا انسان ها از نظر تهیه مواد غذایی و انرژی مورد نیاز مشكلی نداشتند.
پس از قرن هجدهم و با شروع انقلاب صنعتی تولید كننده از مصرف كننده جدا شده و پدیده ای بنام تولید انبوه ایجاد گردید. بدین ترتیب بیكباره میزان رفاه افزایش یافت و به تبع آن جمعیت شروع به ازدیاد نمود. جمعیت فوق تبدیل به بازار مصرف تولید كنندگان گردید. برای تولید در سطح انبوه نیاز به انرژی و منابع فراوان بود. بدین ترتیب همزمان با پیشرفت های فوق منابع جدید انرژی مانند نفت و گاز كشف گردید و به سرعت میادین نفتی افزایش یافت. لذا انرژی تبدیل به یكی از نیازهای اساسی و اولیه افراد گردید.
در علم اقتصاد توصیه می شود برای ایجاد عدالت اجتماعی همه افراد از حداقل رفاه برخوردار شوند. بدین ترتیب می بایست همه افراد بتوانند نیازهای اولیه خود را برطرف نمایند. لذا معمولاً در تمام كشورها نسبت به كالاهای اساسی یارانه پرداخت می شود.
با توجه به توضیحات ارائه شده با وقوع انقلاب صنعتی، انرژی به یك كالای اساسی تبدیل گردید. بدین ترتیب در اكثر كشورهای جهان برای ایجاد عدالت اجتماعی انرژی مشمول یارانه گردید. (البته میزان آن در كشورهای مختلف متفاوت می‌باشد.)
در كشور ما نیز انرژی به عنوان یك كالای اساسی محسوب می گردد و مشمول یارانه نیز می باشد. با توجه به پایین بودن قیمت انرژی میزان مصرف آن بشدت افزایش یافته است و بدلیل محدودیت انرژی های فسیلی قیمت آن در سطح جهانی افزایش داشته است. بدین ترتیب دولت برای پوشش شكاف بین قیمت تمام شده و قیمت فروش انرژی به مصرف كنندگان هزینه بسیار زیادی به عنوان یارانه می پردازد كه این امر موجب بروز مشكلات فراوانی در اقتصاد كشور گردیده است.
متاسفانه برخلاف تعریف ارائه شده برای یارانه در رابطه با انرژی یارانه پرداخت شده عادلانه به افراد نیازمند یارانه ارائه نمی گردد. بدین ترتیب علاوه بر اینكه هزینه زیادی توسط دولت پرداخت می گردد، اهداف اولیه پرداخت یارانه نیز برآورده نمی‌شود و همچنین به علت قیمت پایین انرژی میزان مصرف آن بشدت افزایش یافته و این امر موجب بروز مشكلاتی همچون آلودگی محیط زیست گردیده است.
در چند سال اخیر دولت بدنبال تخصیص هدفمند یارانه می باشد. بدین منظور در این پایان نامه سعی می شود سیستم فعلی پرداخت یارانه انرژی مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به مشكلات آن، روش جدیدی برای پرداخت یارانه انرژی پیشنهاد گردد. سپس روش پیشنهادی با استفاده از تكنیك سیستم در استامیك مدل شده و تاثیر روش فوق بروی پارامترهای كلان اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد.
در ادامه تاریخچه پرداخت یارانه در ایران و سایر كشورهای جهان مورد بررسی قرار می گیرد.
در دوران صفویه نوعی تخفیف های مالیاتی و در دوران قاجار سیاست هایی در جهت توسعه زراعت كه در آن دادن ران و مساعده به مستاجر پیش بینی شده بود را می توان از نخستین جهت گیری های حمایتی دولت دانست.
دخالت مستقیم دولت در عرضه و تقاضا مربوط به سال 1311 می شود كه در آن زمان دولت اقدام به ساخت سیلو نموده و گندم های كشاورزان را به قیمتی بالاتر از قیمت بازار خریداری نمود. كل میزان پرداخت یارانه دولت بابت تفاوت خرید و فروش كالاهای اساسی تا سال 1351 معادل 1668 میلیون ریال بوده است. كه این مقدار تنها حدود 4/1 درصد یارانه در سال 1354 می باشد. چرا كه همزمان با افزایش قیمت نفت، درآمد عمومی افزایش یافت و به تبع آن تقاضا برای مصرف زیاد گردید.
با توجه به عدم وجود مراكز صنعتی و صنایع زیر بنایی، دولت اقدام به واردات كالاهای اساسی نمود كه این امر موجب زیان بسیاری از كشاورزان گردید. لذا دولت محصولات آنها را به قیمتی بالاتر از قیمت بازار خریداری نمود. در همین راستا به منظور تمركز امور مربوط به پرداخت یارانه در مرداد ماه 1353 دولت اقدام به تاسیس و تشكیل صندوقی بنام «صندوق حمایت از مصرف كننده» نمود.
در زمینه فرآورده های نفتی در سال 1933 شركت نفت ایران- انگلو محصولات تصفیه شده را در ایران به قیمت جهانی می فروخت در حالی كه در سال 1994 قیمت داخلی این محصولات 2% قیمت جهانی آنها بود. در سال 1993 كه تنها یك نرخ ارز حاكم بود و به همین سبب محاسبه معادل دلاری قیمت های داخلی آسان بود. بافرمن قیمت 13 دلار برای هر شبكه فرآورده پالایش شده، یارانه پرداختی معادل 5 میلیارد دلار برآورده شده است. در صورتی كه در همین سال یارانه پرداختی برای دلار و غذا حدود 2/3 میلیارد دلار بوده است[1].
پس از انقلاب صنعتی دو نظریه در رابطه با اقتصاد كلان مطرح گردید. نظریه كلاسیك و نظریه كنیز (Kinze).
گروه طرفداران نظریه كلاسیك معتقد می باشند كه دولت می بایست كمترین دخالت را در اقتصاد داشته باشد و اقتصاد بر پایه عرضه و تقاضا استقرار گردد. نظریه كینز (Kinze) در مقابل نظریه كلاسیك ها قرار دارد.
تا قبل از جنگ جهانی، اقتصاد حاكم بر غرب، اقتصاد كلاسیك بود. یعنی اقتصاد حاكم بر بازار، اما پس از جنگ جهانی بدلیل ركود و تورم بالا دولت در اقتصاد دخالت نمود.
بدین ترتیب نظریه كینز (Kinze) طرفداران بیشتری یافت. به عنوان مثال طبق طرح برنان (Bernan) دولت آمریكا در سال 1984 كمك های مستقیمی به كشاورزان جهت جبران ما به التفاوت قیمت های بازار آزاد كالاهای فاسد شدنی نمود.
در حال حاضر یارانه یكی از اقلام مهم هزینه های دولت در كلیه كشورها- اعم از صنعتی و در حال توسعه و سوسیالیستی است. البته همانگونه كه در حال حاضر جغرافیای اقتصادی كشورهای جهان گویای دسته بندی كشورها به پیشرفته صنعتی و در حال توسعه است ماهیت این یارانه ها انگیزه و نحوه پرداخت آن در هر یك از این كشورها تا حدود زیادی متفاوت می باشد.
دولت از پرداخت یارانه سه هدف عمده را دنبال می نماید كه شامل تخصیص بهینه منابع، ثابت اقتصادی و توزیع عادلانه درآمدها می باشد. در ادامه هر یك از اهداف فوق مورد بررسی قرار می گیرد.
شدت وابستگی اكثر سیستم های اقتصادی به انرژی تا آنجا است كه دولت ها به میزان زیادی از این عامل در جهت سیاستگذاری به منظور دستیابی به اهداف برنامه‌های اقتصادی خود استفاده می كنند. در بسیاری از كشورها از متغیرهای مربوط به انرژی حتی به جهت اتخاذ سیاست های بلند مدت استفاده می شود. تجربیات كشورهای پیشرفته كنونی حكایت از آن دارد كه این كشورها روند توسعه خود را با مواد اولیه و مواد انرژی زای ارزان قیمت آغاز كرده اند. این بویژه ادعایی است كه در مباحث تجارت بین المللی همراه از طرف كشورهای در حال توسعه كنونی مطرح گردیده است. بدین معنی كه كشورهای در حال توسعه مدعی هستند كه سیستم تجاری بین المللی منافع لازم را برای آنها بدنبال نداشتند و یا اینكه حداقل براساس تئوریهای كلاسیك تجارت این منافع بین كشورها بطور متناسب توزیع نگردیده است.
فراهم كردن انرژی ارزان قیمت برای بخش های مختلف اقتصادی و با بخش های خاص همواره مكانیسمی جهت حمایت از این بخش ها در برنامه های اقتصادی بوده است.
پرداخت یارانه و یا پیروی از سیاست قیمت ارزان در راستای بهبود شاخص های اساسی و اقتصاد و به منظور حفظ ثبات اقتصادی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
ثبات اقتصادی به معنای اشتغال كامل، ثبات قیمت ها، تراز پرداخت های خارجی و تعادل بین عرضه و تقاضا می باشد. برای ایجاد ثبات اقتصادی دولیت ابزارها و روش‌هایی را اتخاذ می نماید كه به مجموعه آنها سیاست های پولی و مالی اطلاق می‌گردد. كه یك نمونه از سیاست های پولی و مالی فوق بكارگیری یارانه در كوتاه مدت در جهت تثبیت قیمت ها می باشد و با استفاده از سیاست های سقف قیمت (حمایت از مصرف كننده) و سیاست های كف قیمت (حمایت از تولید كننده) می‌باشد.
توزیع عادلانه درآمد و حفظ عدالت اجتماعی از جمله اهدافی است كه از پرداخت یارانه دنبال می گردد. در تمام اقتصادها حتی اقتصاد آزاد مبتنی بر بازار نیز توزیع درآمدها برای دولتمردان اهمیت داد. لذا نسبت به این موضوع دو دیدگاه وجود دارد:
1- نحوه توزیع درآمدها در بازار عوامل تولید یعنی تاثیرگذاری روی روش كسب درآمد.
2- توزیع مجدد درآمد و جابجایی درآمدها و ثروت.
البته برای توزیع ناهمگن درآمدها دلایلی وجود دارد كه بصورت زیر می باشند:
1- بازار غیر رقابتی (انحصاری)
2- ارث
3- موقعیت های خانوادگی
4- ثروت و امكانات تحصیلی
یكی از ابزارهایی كه برای توزیع مجدد درآمدها بسیار استفاده می گردد یارانه و پرداخت های انتقالی می باشد. با توجه به هدف فوق برای پرداخت یارانه، تعریف زیر را می توان ارائه نمود.
یارانه شامل پرداخت هایی رفاهی است كه جهت چاره اندیشی نابرابری توزیع درآمد برنامه ریزی می گردد.
لذا با توجه به تعریف فوق یارانه باید به افرادی تعلق گیرد كه درآمدشان از حد مشخصی پایین تر است.
در پرداخت یارانه انرژی یكی از اهداف پرداخت یارانه تامین حداقل مصرف مورد نیاز افراد و افت كه در آمد جامعه و توزیع درآمد می باشد. در صورتی كه پرداخت یارانه های انرژی بویژه در مورد فرآورده های نفتی كه قیمت فروش آنها بصورت تصاعدی نمی باشد، بیشتر متوجه افشار مرفه و ثروتمند جامعه می باشد، زیرا مصرف بیشتر با یارانه بالاتری همراه می باشد و با توجه به اینكه مصرف بیشتر معمولاً به طبقات مرفه جامعه تعلق دارد. برای مثال همانطور كه از جدول 3 می توان ملاحظه نمود، مرفه ترین خانوارهای جامعه در سال 1375 حدود 40 درصد از یارانه بنزین را به خود اختصاص داده اند، در حالیكه این مقدار برای خانوارهای دهك اول تنها 7/0 درصد است. به عبارت دیگر خانوارهای ثروتمند بیش از 56 برابر كم درآمدترین خانوارها از یارانه بنزین برخوردار بوده اند.
این رقم در مورد گازوئیل به 31 برابر می رسد. در مورد برق نیز، با وجود نرخهای تصاعدی ارقام سال 1376 نشان می دهند كه خانوارهای با مصرف 501 تا 750 كیلووات ساعت در ماه نزدیك به 24 برابر خانوارهایی كه كمترین مصرف را داشته‌اند، از یارانه در ماه نزدیك به 24 برابر خانوارهایی كه كمترین مصرف را داشته اند، از یارانه برق برخوردار بوده اند.
در پرداخت یارانه انرژی یكی از اهداف دیگر حمایت از صنایع و تولیدات داخلی در مقابل صنایع و تولیدات سایر كشورها می باشد.
از آنجا كه بسیاری از صنایع و تولیدات داخلی از انرژی ارزان بعنوان یك مزیت نسبی استفاده می نمایند و در عین حال هرچه كه بنگاه های تولید كننده ناكاراتر باشند به نسبت از یارانه انرژی بیشتری برخوردار خواهند بود. لذا می توان ادعا نمود كه یارانه های انرژی در دستیابی به این هدف خود نیز ناتوان بوده اند. بعلاوه علیرغم استفاده صنایع و تولیدات داخلی از انرژی ارزان در طول سالیان متمادی گذشته، هنوز این صنایع و تولیدات نتوانسته اند با صنایع و تولیدات مشابه سایر كشورها رقابت نمایند.
یكی دیگر از اهداف یارانه، كنترل تورم می باشد در صورتی كه باید اذعان داشت كه افزایشظ قیمت های انرژی، بویژه زمانی كه با انتظارات تورمی همراه باشد، می توان به افزایش سطح عمومی قیمت ها منجر شود. اما افزایش قیمت های انرژی درآمدی برای دولت ایجاد می كند كه باعث كاهش كسری بودجه دولت شده و به تبع آن كاهش تورم را بدنبال خواهد داشت.
كالاهایی كه می بایست مشمول یارانه گردند دارای ویژگی های ذیل می باشند.
1- كالا باید دارای ضریب اهمیت ویژه در سبد مصرفی خانوار باشد. تا بتواند انتقال درآمدی در جامعه را ایجاد نماید.
2- كالاهای تحت یارانه قرار گرفته بایستی در اختیار عوم و خصوصاً افرادیكه در مناطق محروم و نواحی روستایی زندگی می كنند قرار گیرد.
3- كالاهای انتخابی باید دارای كشش درآمدی پائین باشد. یعنی كالای پست یا ضروری برای طبقات كم درآمد جامعه باشد.
با توجه به ویژگی های كالاهای مشمول یارانه مواردی كه مشمول یارانه می گردند بصورت ذیل می باشد.
از جمله مواردی كه دخالت دولت در اقتصاد را توجیه پذیر و یا حتی الزامی می‌گرداند، زمانی است كه تولید كالاهای حیاتی و استراتژیك مطرح می گردد. از جمله گندم، ذرت و غیره كه حیات اقتصادی و زندگی معیشتی جوامع بدان بستگی زیادی دارد. لذا حمایت دولت (پرداخت یارانه) منطقی به نظر می رسد.
در روند اقتصادی حمایت از صنایع نوپای داخلی و تولیدات صنعتی در مقابل تولید دیگر كشورهای صنعتی حائز اهمیت می باشد. بحث یارانه ها بدین لحاظ مطرح می‌گردد كه اگر مكانیسم وزار بخواهد عمل نماید ممكن است قیمت های تعادلی آنقدر بالا باشند كه در كوتاه مدت و حتی میان مدت صنایع نوپا قدرت رقابت خود را از دست دهند. لذا در موارد فوق، كه صنایع نوپا قدرت رقابت را از دست می‌دهد، لزوم حمایت دولت عنوان می گردد.
دولت می بایست تولید كالاهای عمومی را به عهده گیرد. كالاها و خدمات عمومی دارای دو ویژگی می باشند، اولاً مصرفشان قابل انحصار به فرد یا گروه خاصی نیست (مانند هوای تمیز و دفاع ملی)، ثانیاً مصرف فرد یا گروهی موجب كاهش مصرف دیگران نمی گردد.
در صنایع مانند راه آهن یا جاده سازی كه هزینه ثابت بالایی دارند و هزینه نهایی در ارتباط با یك مصرف كننده آن بسیار كم می باشد، تولید آن برای بخش خصوصی اقتصادی نمی باشد لذا لزوم یارانه و اعمال آن از طریق دولت الزامی به نظر می رسد.
دولت به بخش های اقتصادی كه در حال ركود می باشند یارانه پرداخت می نماید. تا از حالت ركود اقتصادی خارج شوند.
چنانچه برای محاسبه یارانه انرژی، ارزش اقتصادی انرژی را معادل قیمت های صادراتی بدانیم، آنگاه می توان ادعا نمود كه در بسیاری از سالها قیمت های فروش داخلی حتی كمتر از 10% ارزش اقتصادی آن بوده است. طبق نظر كارشناسان انرژی كشور، قیمت های تمام شده حامل های مختلف انرژی بصورت جدول (1) می باشد.
مقادیر مزبور قیمت هایی را نشان می دهد كه در صورت دریافت آنها از مصرف كنندگان انرژی، بنگاهه های تولید كننده برای تداوم عرضه انرژی نیازی به دریافت یارانه از دولت نداشته و حتی قادر خواهند بود كه ارزش ذاتی نفت خام و گاز طبیعی را كه جزو منابع ملی و متعلق به تمامی نسلهای حال و آینده است، را به دولت بپردازند.
با توجه به قیمت های مندرج در جدول (1) و اختلاف آن با قیمت های فروش داخلی، می توان دید كه سالانه مصرف كنندگان انرژی از یارانه ای بیش از 30 هزار میلیارد ریال برخوردار بوده اند. برای آنكه تصویر دقیقتری از حجم یارانه های اعطایی بدست آید، تنها اشاره می شود كه حجم یارانه انرژی در سال 1375 حدود 31760 میلیارد ریال بوده (جدول 2) كه 50% كل سرمایه گذاری كشور، 55% كل درآمد عمومی دولت، 6/1 برابر بودجه عمرانی و 59 برابر كسری بودجه در آن سال می باشد.
برآورد میزان یارانه حامل های انرژی در سال 1375.
یارانه در حساب های ملی به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شود. پرداخت‌هایی كه بیشتر بصورت زیانكرد و عملیاتی و دریافت كنندگان آن كاملاً مشخص و دارای شخصیت حقوقی باشند، یارانه مستقیم نامیده می شوند.
از جمله این یارانه ها، جبران زیان كردهای موسسات و سازمان هایی كه كالاها و خدمات زیر بنایی را جهت تامین منافع، تولید می كنند. بعلاوه جبران خسارت های اتفاقی و پیشگیری خسارات احتمالی در شمار همین نوع یارانه است. یارانه هایی كه جنبه كالایی داسته و گیرندگان آن متعقدند غیر مستقیم می نامند. از جمله این یارانه‌ها، آندسته یارانه هایی است كه بابت تثبیت قیمت مصرف كننده و یا تضمین قیمت برای تولید كننده پرداخت می شود است این یارانه ها بیشتر جنبه تثبیت قیمت ها و توزیع مجدد درآمدها را دارد و امكان سوء استفاده در آنها بسیار زیاد است.
یارانه های مستقیم در عین حال شامل فروش كالاهای تجاری به قیمتی كمتر از قیمت خرید، هدایا و كمك های دولت از محل حساب جاری به شركت های عمومی می شود. یارانه های غیرمستقیم كمك هایی است كه براساس ارزش كالای تولید، صادر یا مصرف شده و نیروی كار و زمین بكار گرفته شده جهت تولید آن و یا به كالاهای صادراتی ویژه، جهت پائین نگهداشتن قیمت آنها تعلق می گیرد و به دو دسته كمك های بلاعوض كالاهای مصرفی و كالاهای تولیدی تقسیم می شود.
كمك های بلاعوض كالاهای مصرفی مانند یارانه كالاهایی از قبیل: روغن، شكر، نان، سمان، بنزین، قند، گوشت، مرغ و.. می باشد.
كمك های بلاعوض كالای تولیدی كه عموماً از طریق فروش كالاهایی كه موجب ازدیاد تولید شده و یا فروش مواد اولیه ارزان تر از قیمت بازار به تولید كننده صورت می گیرد از قبیل كود شیمیایی و نظایر آن.
روش های پرداخت یارانه از سه دیدگاه قابل بررسی می باشند:
1- تقسیم بندی روش های پرداخت یارانه از نظر مصرف كننده یارانه
2- تقسیم بندی روش های پرداخت یارانه از نظر روش توزیع یارانه
3- تقسیم بندی روش های پرداخت یارانه از نظر مشمول یارانه بر واحد یا بهاء كالا
در ادامه هر یك از سر دیدگاه فوق مورد بررسی قرار می گیرد.
قیمت فایل فقط 11,700 تومان
برچسب ها : تاریخچه پرداخت یارانه در ایران , كالاهای عمومی , روش های پرداخت یارانه از نظر مصرف كنندگان یارانه